ئەرەستۆ ڕاستی وتووە كە ژیان واتە جووڵە. چەنێك جەستەی مرۆڤ پێویستیی بە جووڵە بێت، ئەوەندەش مێشكی پێویستیی بە گرنگیپێدانی فكری و هزری هەیە. بڕوانە ئەوانەی كە سەرگەرمی هیچ شتێك نین لە ژیانیاندا، تێبینی دەكەیت كە چ تارماییەكی ڕەش ژیانی داپۆشیون، بۆیە جووڵە، بنەمای ڕێكخستنە لە ژیاندا، وەستان لە ژیان ئازار بە خۆت و دەورووپشتت دەگەیەنێت و بێزاریان دەكات.
چركە بەتاڵەكان زیندانن، كاتێك ئێمە توانای ئەوەمان نەبوو جەوهەرێكی جیاوازیان لێ دروست بكەین، مانا كۆنەكان داگیریاندەكەن، چەندە زۆرن ئەوانەی لە ئێستایەكی بەتاڵ و بێ داهێناندا دەژین و تەنیا یادەوەریی ژیانیان لە تارماییەكانی ڕابردوو پڕ دەكات، پڕی دەكات لە چۆنایەتی درۆزن، پڕی دەكات لە تارمایی سەردەمەكانی دیكە. ئێستایەكی بەتاڵ لە ماڵێك دەچێت كە دیوارەكانی خۆی، دەرگاكانی خۆی، پەنجەرەكانی خۆی بانگی تارماییەكان دەكات، تەنیا بە یادەوەریەكانی جاران، بەخێو و تارماییەكانی ڕابردووەوە بەتاڵی خۆی پڕدەكاتەوە. لەم ماڵەدا دیوارەكان سێبەری ئەو مرۆڤانە بەرهەم دەهێننەوە كە لەوەبەر بالایاندا ڕەتبوون، پەنجەرەكان سێبەری ئەو دەستانە بەرهەم دەهێننەوە كە لەمەوبەر كردوویاننەتەوە، ئاوێنەكان دیمەنی ئەو ڕووخسارانە دووبارە دەكەنەوە كە خۆیان لەبەردا ڕازاندۆتەوە.
بۆیە چالاكیی و جووڵە مەرجن بۆ بەدیهێنانی ئاسوودەیی، لێرەدا مەبەستم ئەو ئاسوودەییە نیە كە كتێبەكانی گەشەپێدانی مرۆیی و كۆلكە نووسەر و كەسانی ڕووكەش بین و ئاسایی باسی لێوەدەكەن، بەڵكو ئەو ئاسوودەییە كە بزانیت ژیان كورتكراوەیەكی جەهەنەمە، بەڵام تۆ لێی تێبگەی و بەرگەی بگریت، وەك چۆن بەختیار عەلی لە چاوپێكەوتنێكیدا دەڵێت: من هەرگیز گەشبین نەبووم، لەگەڵ ئەوەشدا ڕەشبینیی لای من یەكسان نیە بە مردن و كارنەكردن و بێهیوایی، ڕەشبینی شتێكە و بێهیوایی شتێكی دیكەیە، بێهیوایی بە ئاقاری ئیفلیجیدا دەڕوات، جۆرە لاوازیی و بێهێزییەكی شەخسی دروستدەكات، دۆخێكی دەروونی و سایكۆلۆژییە، بەڵام ڕەشبینین جۆرە تێڕوانینێكی فەلسەفییە بۆ هەموو وجود. ڕەشبینی لای من هاندەرێكە بۆ ئەوەی بە قوڵی بیر لە ژیان بكەمەوە، نرخێكی نێگەتیڤی نیە، بەڵكو بینینی دۆخی ڕاستەقینەی مرۆڤ و كۆمەڵگاكانە. بەگشتی لە ڕۆمانەكانی مندا گەشبینی گەورە بوونی نیە. ڕەشبینی لای من خاڵی سەرەتایە، ژیان لەزۆربەی تێكستەكانی مندا بە ڕەشبینی دەست پێدەكات و تا ئەندازیەكی زۆر بە ڕەشبینیش كۆتایی دێت. كارەكتەرەكانم دەزانن لە جەهەننەمدا دەژین، بەڵام هەوڵدەدەن فێربن چۆن لە جەهەننەمدا بژین و هەستە مرۆڤانەكانی خۆیان لە دەست نەدەن. جیاوازیی سەرەكی نێوان مرۆڤەكان لەنێوان پلەی خۆشبەختی و بەدبەختیاندا نیە. ئەوەی مرۆڤێك لە مرۆڤێكی دیكە جیادەكاتەوە، شێوەی بەدبەختییەكەیانە، بەدبەختترینیشمان ئەوانەن كە وادەزانن خۆشبەختن، چونكە ئێستا مرۆڤ تەنیا لەسەر فەرامۆشكردنی تراژیدیای گەورەی ژیان دەتوانێت خۆی وەك بەختەوەر پێناسە بكات. هەركات كارەساتەكانی دونیات فەرامۆشكرد، ئازارەكانی مرۆڤت فەرامۆشكرد، نادادپەروەریی و ستەمت لە دونیادا فەرامۆشكرد، دەتوانیت بەتەنیا خۆشبەخت بیت، بەڵام بیركردنەوە لە دۆخی مرۆڤ و لەدۆخی ژیان لەسەر ئەم ئەستێرەیە پڕمان دەكات لە دوودڵی و پرسیار و غەم.
بەبڕوای بەختیار عەلی زۆربەی تێكستە گەورەكانی دونیا تێكستی شكستن، ئایا دەكرێت بە دۆستۆفسكی یان بە شكسپیر یان كافكا یان كامۆ بڵێین بۆ پاڵەوانی بەختەوەرتان دروست نەكردووە، ئەوە داوایەكی عەجیبە نوسەر دەستبەرداری نیشاندانەوەی دەموچاوی ڕاستەقینەی ژیان بێت، لەبەر ئەوەی خوێنەر لە كۆتاییدا پێویستی بە درۆیەكە دڵی خۆی پێخۆشبكات.
بوزا بڕوای وایە كە مرۆڤی حەكیم لەسەرووی ترسەوەیە، چونكە ترس ناتپارێزێت بەڵكو تێگەیشتن لە دۆخەكە دەتپارێزێت، بگرە ترس ڕێگرە لەوەی فێربیت، و قەناعەت بە خۆت بهێنیت كە قەدەر كۆتا قسەی خۆی دەكات.
ئەوەی جێگای سەرنجە لام ئەوەیە، بوزا بەپێچەوانەی زۆرێك لە بیرمەندانی مێژووی مرۆڤایەتی لەگەڵ ئەوەدا نیە كە بیركردنەوە ئاگایی مرۆڤ زیاد بكات، بەڵكو بڕوای وایە كە بیركردنەوە لە یادگەی (Memory) مرۆڤەوە دێت، یادگەش كۆت و بەند كراوە بە ئەزموونەكانی ڕابردووی مرۆڤەوە، بۆیە لە بیركردنەوەدا وەڵامت دەستناكەوێت، هەروەها بیركردنەوە ناتوانێ شتێكی نوێت پێ بڵێت. زۆرجار دەبینین كاتێك كەسێك دەیەوێت شتێك لە ژیانی ئەنجامبدات، ڕاستەوخۆ پێی دەڵێن باش بیری لێ بكەرەوە، ئاخر كابرا بیر لەچی بكاتەوە، جارێ شتەكەی ئەزموون نەكردووە و نازانێت چۆنە، كەواتە بیر لە چ شتێكی بكاتەوە، بۆ نموونە كوڕ و كچێكی گەنج كە هێشتا ئەزموونێكی وایان لە ژیاندا نیە و خۆیان بەتەواوی نەناسیوە، چ جای بگات بە ئاشنابوون بە ڕەگەزی بەرامبەر، كاتێك دەیانەوێت هاوسەرگیری بكەن، باوانیان پێان دەڵێن باش بیری لێ بكەنەوە!.
چی لە دەرەوەی بیركردنەوە هەیە؟ بەجۆرێك لە جۆرەكان وەڵامی ڕاستی ئەم پرسیارە ئەوەیە، كاتێك كە ڕاستییەكان لە دەرەوەی بیركردنەوە دەبینی ئەوا ئاگایی تۆ بۆ ژیان زیاد دەكات، لێرەدا تۆ شتەكان دەبینی وەك ئەوەی كە هەیە نەك ڕابردوو و بیركردنەوە و هەست و سۆزت كۆنتڕۆڵی بینین و ژیانت بكەن.
سەرچاوەكان:
١- وەك دەریایەك پڕ لە نهێنی – بەختیار عەلی.
٢- یادەوەری و زەمەن – بەختیار عەلی.
٣- فن العيش الحكيم – أرتور شوبنهاور.